Deniz kıyısındaki eğilimli bir arazide iki küçük koyu çevreleyen üç yüksek burun üzerinde yer alır. Sahil kesimindeki dar düzlük hemen kuzeydoğusunda Harşit deltasına doğru genişlemekte ve bugünkü yerleşim alanı bu yönde gelişmektedir. Ne zaman kurulduğu kesin olarak bilinmeyen, kale-şehir olarak gelişme gösteren Tirebolu, adını “üç şehir” anlamına gelen Tripolis’ten alır. Bunun bir görüşe göre İskhopolis (Tirebolu [?]), Argyria (Halkova), Plikokaleia (Görele) adında üç şehir halkının toplanmasından; diğer bir görüşe göre de hepside XIII. yüzyıllarda inşa edilen, Trabzon İmparatorunun adını taşıyan St. Jean (Merkez/Tirebolu), Türkmen akınlarına karşı kuvvetlendirilen ve genişletilen Petroma/Taş Kale (Bedroma/Bedreme) ve Yağlıdere vadisini gözetlemek ve kontrol amacıyla kurulan Holy Anthony/Aziz Antonyus (Anduz/Andoz) adlarında üç kaleden dolayı çıktığı ileri sürülür. Seyyah Bijişkyan, Tripoli adının şehri üç kısma ayıran Kurucakale, St. Jean ve Bedroma kalelerine dayandırır. Bununla beraber kaleler birbirinden uzakta olduğundan kasabanın adının bunlara dayandırılması hatalıdır. Tirebolu’ya bu adın günümüzde yerleşim alanını kapsayan, yan yana üç çıkıntı yahut burun üzerindeki Kurucakale, Merkezkale ve Çürükkale sebebiyle verilmiş olması kuvvetle muhtemeldir (A. Bryer-D. Winfield, The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos, Washington 1985, s. 138).
Şehrin adı, başında bulunduğu Yunan askerleriyle birlikte milâttan önce 400’de yöreye gelen Ksenofon’unAnabasis’inde yer almaz. Strabon’un (ö. 21) Kytoros’tan (Ordu) sonra Kerasus’a (Giresun) gidilirken harabelerini andığı, yeri kesin olarak tayin edilemeyen İskhopolis/İskopoli şehrinin Tirebolu’ya tekabül ettiği ileri sürülür. Fakat bu bilginin doğru olmama ihtimali yüksektir. Tripolis adına ilk defa I. yüzyılda Pliny’in eserinde rastlanması buranın kuruluş tarihinin milâttan önce I. asra ancak indiğine işaret eder. Pliny, Tirebolu kalesi (Tripolis castellum) ile Tripolis Çayı (Tripolis fluvius) olarak anılan Harşit çayından bahsetmiştir (Natural History[çev. H. Rackham], II, London 1951, s. 345). Arrien (ö. 176), idarecilik yaptığı bölgeden Roma İmparatoru Tryan’a yazdığı mektupta Tirebolu’nun adını zikreder. Muhtemelen buradaki küçük liman hemen yakınındaki gümüş ve bakır madenlerinin taşınması işi için kullanılmış, burayı ve Harşit vadisinden gelen yolu korumak üzere tesis edilen kaleler vesilesiyle Tirebolu kasabası ortaya çıkmıştır.
Tirebolu’nun milattan önce VII. yüzyılda (takriben m.ö. 670) Karadeniz’de koloniler teşkil etmeye başlayan Miletoslular tarafından kurulduğu rivayet edilir. m.ö. 400’de bölgenin yerli halklarından olan, denizcilik, tarım ve hayvancılıkla uğraşan Mossinoikler’in Tirebolu ve çevresinde yaşadığı söylenilir. Tripolis’in güneyinde, etekleri böğürtlen çalıları ve yabani kirazlarla kaplanmış sık ormanlı dağ sıraları üzerinde bakır madenleri, 4 km doğusunda adını madenden alan Argyria’da gümüş yatakları yer alırdı. İskender (m.ö. 356-323) ve halefleri, Pontus krallığı (m.ö. 298-63), Romalılar (m.ö. 63-m. s. 395) ve Bizanslılar (395-1204) devrine dair bilgiler yeterli değildir.
1071 sonrasındaki Türk fetihleri sırasında Trabzon gibi Tirebolu’nun da Selçuklular hâkimiyeti altına girdiğine dair herhangi bir kayıt yoktur. Tirebolu, Haçlı ordularının İstanbul’u işgallerinin (1204) ardından Trabzon’a kaçan Alexios’un kurduğu Trabzon İmparatorluğu’nun sınırları içinde kaldı. Tarihçi Panaretos’a göre Harşit Vadisinden inen Çepniler’in Rumlarla yaptıkları mücadeleye sahne oldu ve ilk defa 1380’de Türkmenler buraya kadar geldi (Panaretos,Histoire du Bas-Empire [trc. Lebeau], XX, Paris 1836, s. 504). Hacı Emîr Bey’in oğlu Süleyman Bey’in 1397’de Giresun şehrini kuşatıp almasıyla da iki devlet arasında sınır teşkil etti. Fâtih Sultan Mehmed’in Trabzon’u fethinin ardından (1461) kıyıyı takip ederek geri dönerken Tirebolu’yu teslim aldı. Tahrir kayıtlarından anlaşıldığına göre Osmanlılar’dan önce şehrin art bölgesi Çepniler, Halaçlı, Alayuntlu, Eymür, Üregir gibi Türkmen boylarıyla iskân edilmişti.
